Arxeoloji və memarlıq obyektləri, etnoqrafik, numizmatik, epiqrafik, antropoloji materiallar, tarixi hadisə və şəxsiyyətlərlə bağlı olan bina, xatirə yerləri, əşyalar xalqın dini əqidəsi ilə bağlı dəyərlər
Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğu
Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğu — Bakı şəhəri Sabunçu rayonu ərazisində yerləşən tarixi memarlıq və mədəniyyət abidələrini qoruyan qoruqdur.
== Tarixi ==
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 yanvar 1992-ci il tarixli 26 №-li qərarı ilə Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğu elan edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin 23 mart 2006-cı il tarixli 65 №-li qərarı ilə Bakı Şəhəri Sabunçu rayonu ərazisində yerləşən tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğuna verilmişdir.
== İş prinsipi ==
Bakı şəhəri Sabunçu rayonu Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğu tabeliyində Sabunçu, Ramana, Balaxanı, Zabrat, Maştağa, Nardaran, Bilgəh, Kürdəxanı, Pirşağı qəsəbələrindəki tarixi memarlıq və mədəniyyət abidələri Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğu tərəfindən qorunur.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 №-li qərarı ilə Sabunçu rayonu ərazisindəki 99 tarix və mədəniyyət abidəsi təsdiq edilmiş və mühafizəsi Nardaran Tarix və Mədəniyyət Qoruğuna həvalə edilmişdir.
Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Qurumu
Atatürk Mədəniyyət, Dil və Tarix Yüksək Qurumu — Türkiyə Konstitusiyasının 134-cü maddəsinə görə, Atatürkçü fikirləri, Atatürkün prinsiplərini və islahatlarını, Türk mədəniyyətini, Türk tarixini və Türk dilində elmi araşdırmalar aparmaq, tanıtmaq və yaymaq üçün 1983-cü ildə quruldu.
Qurumun qanuni varlığı Türkiyə Cümhuriyyəti Konstitusiyası ilə təmin olunmuşdur:
Konstitusiya: Maddə 134 — Atatürkçü fikirləri, Atatürkün prinsiplərini və islahatlarını, Türk mədəniyyətini, Türk tarixini və Türk dilində elmi araşdırmalar aparmaq, tanıtmaq və yaymaq məqsədi ilə; Atatürkün mənəvi himayəsində, Prezidentin nəzarəti və dəstəyi ilə, Prezident tərəfindən təyin olunan nazirə bağlı; Atatürk Araşdırma Mərkəzi, Türk Dili Cəmiyyəti, Türk Tarix Qurumu və Atatürk Mədəniyyət Mərkəzi Başçılığından ibarət olan, ictimai hüquqi şəxsiyyətə sahib olan "Atatürk Mədəniyyəti, Dili və Tarixi Yüksək Qurumu" qurulur.
2876 saylı qanun ilə də, müəssisənin işçilərinin vəzifə təlimatları və şəxsi hüquqları tənzimlənir.
Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid
"Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid" çoxcildliyi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 aprel 2010-cu il tarixli 112s saylı sərəncamına əsasən nəşr olunub.
== Nəşr tarixi ==
"Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid" çoxcildliyi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 aprel 2010-cu il tarixli 112s saylı sərəncamına əsasən nəşr olunub. Kitabın I-X cildləri 2011-ci ildə, XI-XIII cildləri 2015-ci ildə çap edilib.
== Mükafatlar ==
“Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid” çoxcildliyinə görə AMEA Hüseyn Cavidin Ev Muzeyinin direktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi, filologiya üzrə elmlər doktoru Gülbəniz Babaxanlı 2012-ci ilin aprel ayının 26-da Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, “Bakılı” Beynəlxalq Mədəniyyət Cəmiyyəti, “Humay” Milli Mükafatı Akademiyasının təşkilatçılığı ilə “Humay” mükafatının XXII təqdimetmə mərasimində Elm nominasiyası üzrə “Humay” Milli Mükafatı ilə təltif edilmişdir.
== İdeya və məzmunu ==
“Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid” çoxcildliyinin ideyası gənc tədqiqatçı Ərtoğrol Cavid tərəfindən tədqiqata cəlb edilmiş, rəyləşdirilmiş və AMEA Hüseyn Cavidin Ev Muzeyində qorunub saxlanılan zəngin folklor xəzinəsinin təbliğindən ibarətdir. Kitabın əsas məzmununu xalqın içərisindən toplanmış nağıllar, dastanlar, müxtəlif janrları əhatə edən aşıq poeziyası örnəkləri, bayatılar, laylalar, holavarlar, oxşamalar, xalq mahnıları, muğam mətnləri, oyun havaları, toy və yas mərasimləri və s. folklor-etnoqrafiya materialları təşkil edir. Gənc tədqiqatçı Ərtoğrol Cavid öz araşdırmalarında folklor materialları toplayan digər tədqiqatçıların bir sıra hallarda mənbələrin poetik mətnində süni ədəbiləşdirmə aparmasını və ədəbi dil normalarını folklor mətninə tətbiq etməklə materialın forma və məzmununda təbiiliyin və səmimiliyin zəifləməsini, eləcə də kifayət qədər qrammatik savadı olmayan ekspeditorun öz regionunun dialekt xüsusiyyətlərini mətnə gətirməsini də sezmiş və imkan daxilində islah etməyə çalışmışdır. Bütün bunlar Ərtoğrol Cavidin həm də istedadlı bir bərpaçı-mətnşünas kimi öz qabiliyyətlərini büruzə verməsinə imkan yaratmışdır. Mətnşünaslıq fəaliyyəti ilə yanaşı, həm də bir ədəbiyyatşünas və dilçi kimi də istedad və bacarıqlarını nümayiş etdirən gənc alim, dastanların ideya-estetik, eləcə də tərbiyəvi xüsusiyyətlərini qiymətləndirməkdə də obyektiv araşdırıcı mövqeyindən geri durmamışdır.
Gəncə Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu
Gəncə Dövlət Tarix – Mədəniyyət Qoruğu — 1988-cı ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarına əsasən, qədim Gəncənin ərazisi qoruq elan edilib.
== Haqqında ==
Qədim Gəncə ərazisində tarixən müəyyənləşmiş ərazi və landşaftının qorunması, onun fərdi simasının saxlanması, bərpası məqsədilə Qoruq yaradılmışdır. Qoruq Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Qədim Gəncə ərazisinin Tarix – Mədəniyyət Qoruğu elan edilməsi haqqında" 18 aprel 1988-ci il tarixli 136 №li qərarına əsasən elmi – tədqiqat müəssisisəsi kimi təşkil olunmuşdur. Qoruq ərazisində yerləşən elmi, tarix və yaxud bədii əhəmiyyət kəsb edən bütün tarix – mədəniyyət abidələri dövlət tərəfindən qorunur.
Qoruğun Əsasnaməsi Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 25 noyabr 1988-ci il tarixli 420 №li qərarı ilə təsdiq olunmuşdur. Qoruq bütün fəaliyyəti boyu bu Əsasnaməni rəhbər tutmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 iyun 1998-ci il tarixli 725 №li fərmanı ilə "Tarix və Mədəniyyət abidələri haqqında" qanunun qüvvəyə minməsi tarix mədəniyyət abidələrinin qorunması işində böyük addım oldu.
Qoruğun yaradılması haqqında əsasnamə 1988-ci ildə təsdiq edilsə də, Qoruq 1989-cu il 23 yanvar tarixindən fəaliyyətə başlamışdır.
Qədim Gəncə ərazisi – Qoruq 1482 ha sahəyə malikdir. Bu ərazinin 610 ha Samux rayonu inzibati ərazisi daxilindədir.
Gəncə Dövlət Tarix – Mədəniyyət Qoruğu
Gəncə Dövlət Tarix – Mədəniyyət Qoruğu — 1988-cı ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarına əsasən, qədim Gəncənin ərazisi qoruq elan edilib.
== Haqqında ==
Qədim Gəncə ərazisində tarixən müəyyənləşmiş ərazi və landşaftının qorunması, onun fərdi simasının saxlanması, bərpası məqsədilə Qoruq yaradılmışdır. Qoruq Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Qədim Gəncə ərazisinin Tarix – Mədəniyyət Qoruğu elan edilməsi haqqında" 18 aprel 1988-ci il tarixli 136 №li qərarına əsasən elmi – tədqiqat müəssisisəsi kimi təşkil olunmuşdur. Qoruq ərazisində yerləşən elmi, tarix və yaxud bədii əhəmiyyət kəsb edən bütün tarix – mədəniyyət abidələri dövlət tərəfindən qorunur.
Qoruğun Əsasnaməsi Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 25 noyabr 1988-ci il tarixli 420 №li qərarı ilə təsdiq olunmuşdur. Qoruq bütün fəaliyyəti boyu bu Əsasnaməni rəhbər tutmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 iyun 1998-ci il tarixli 725 №li fərmanı ilə "Tarix və Mədəniyyət abidələri haqqında" qanunun qüvvəyə minməsi tarix mədəniyyət abidələrinin qorunması işində böyük addım oldu.
Qoruğun yaradılması haqqında əsasnamə 1988-ci ildə təsdiq edilsə də, Qoruq 1989-cu il 23 yanvar tarixindən fəaliyyətə başlamışdır.
Qədim Gəncə ərazisi – Qoruq 1482 ha sahəyə malikdir. Bu ərazinin 610 ha Samux rayonu inzibati ərazisi daxilindədir.
Keşikçidağ Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu
Keşikçidağ Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu — Ağstafa rayonu ərazisində Keşikçidağ silsiləsinin bir hissəsini əhatə edən mağaralar kompleksinində qoruq.
== Coğrafi mövqeyi ==
"Keşikçidağ" mağara-məbədlər kompleksi Ağstafa rayonunun mərkəzindən 75 km məsafədə, Böyük Kəsik kəndindən 28 km şimal istiqamətində yerləşir. Kompleks sərhəd zolağı boyunca 25 km-dək uzanır. "Keşikçidağ" mağara-məbədlər kompleksi ucsuz-bucaqsız Ceyrançöl adlanan ərazidə, Qatardağ silsiləsində, Candargöl gölündən 15 km şimal-şərq istiqamətindən başlayaraq dəniz səviyyəsindən 750–950 m hündürlükdə dağların cənub və cənub-şərq tərəfindəki sıldırım qayalıqlarda yerləşir.
== Ümumi məlumat ==
Qoruğun ərazisində 100-ə qədər ilkin və orta əsrlər dövründə yaradılmış süni və təbii mağaralar, ulu əcdadlarımızdan bizə miras qalmış qədim yaşayış yerləri, 100-ə yaxın son tunc və ilkin dəmir dövrünə aid kurqanlar, Qafqaz Albaniyasının yerli əhalisi tərəfindən ilkin orta əsrlərdə sıldırım dik qaya üzərində müdafiə məqsədilə inşa edilmiş, 11 metr hündürlüyündə üçmərtəbəli bir qala, üzü cənub istiqamətinə baxan, bir birindən 1500 metr aralıda yerləşən və yerli daş materiallardan inşa olunmuş iki alban məbədi, “Keşikçidağ” mağaralar kompleksində yerləşən, yerli əhali tərəfindən “Qüdrət” bulağı kimi tanınan ziyarətgah yerli sakinlərin qədim tarixə malik olan mənşəyini, mədəniyyətini, dini-etnik xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir.“Keşikçidağ” mağaralar kompleksinin ərazisi Azərbaycanın tarixi torpaqları olmaqla, buradakı qədim və orta əsrlər maddi-mədəniyyət nümunələri də ulu əcdadlarımızdan xalqımıza qalan mirasdır.Sovetlər dönəmində həmin abidələri tədqiq etmək mümkün olmamışdır.Freskaların çəkildiyi mağara divarlarının dağıntıları nə təbiətin, nə də zamanın müdaxiləsi nəticəsində baş verib.1948-ci ildən başlayaraq 1990-cı ilədək mağaraların çapıldığı qayaların yaxınlığında hərbi poliqon yerləşib. Uzun illər burada artilleriya təlimləri keçirilib. Zaman-zaman buralar baxımsız, yiyəsiz qalıb. Hərbi obyektdə nəinki elmi araşdırmalar aparmaq, adi gəzintiyə çıxmaq da yasaq olmuşdur.
== Qoruğun yaradılması ==
2005-ci il oktyabr ayının 12-də Prezident İlham Əliyev Azərbaycan-Gürcüstan dövlət sərhədlərinin mühafizəsi ilə şəxsən tanış olarkən bu əraziyə baş çəkmiş, 19 dekabr 2007-ci ildə 2563 saylı sərəncamı ilə mağaralar kompleksindəki zəngin tarixi-etnoqrafik, mədəniyyət abidələrinin daha da dərindən öyrənilməsi, qorunması və təbliği məqsədilə ərazidə tarix-mədəniyyət qoruğu elan edilmişdir.
== Maraqlı məlumatlar ==
Qoruğun ərazisindəki strateji cəhətdən ən hündür yüksəkliklərin biri Azərbaycan Prezidentinin şərəfinə "İlham Əliyev zirvəsi" adlandırılmışdır.Qoruq haqqında "Yaddaş" Sənədli Filmlər Studiyasının təşkilatçılığı ilə "Qədim yurdun daş kitabəsi" adlı bədii sənədli film hazırlanmışdır.
Ordubad Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu
Ordubad — Azərbaycan Respublikasında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahidi.
== Etimologiyası ==
Ordubad şəhərinin əsasının nə vaxt qoyulması elmə tam aydın olmadığı kimi bu şəhərin adının da mənşəyi tam olaraq aydınlaşdırılmamışdır. Bu toponimin necə yaranması ilə bağlı tədqiqatçıların müxtəlif fikirləri vardır. Bəzi tarixçilər toponimin mənşəyinin məlum olmadığını qeyd etmişlər. Onların fikrincə Ordubad sözünün müxtəlif dövrlərdə Orduvad, Ortvat, Urdubad, Ourdubad şəklində səslənmə formaları mövcud olmuşdur.
Əbülfəz Hüseyninin izahına görə isə şəhər əvvəllər "Ordubay" şəklində işlənmişdir. Mənası isə "Bəyin qalası" deməkdir.Tarixi inkişaf nəticəsində toponimin tərkibindəki "y" səsi "d" səsi ilə əvəzlənmiş və bugünkü "Ordubad" formasını almışdır.
Bəzi tədqiqatçıların fikrinə görə Ordubad 2 hissədən: "ordu" və "bad" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir ki, mənası "ordu yeri" deməkdir.
Qədim türk dillərində Ordubad oykonimi "iqamətgah", "qərargah","xan düşərgəsi" mənalarında işlənən "ordu" və "abad" (kənd yaşayış məntəqəsi) sözlərinin birləşməsindən ibarətdir. Coğrafi adın tərkib hissələrinin birləşməsi zamanı "abad" sözünün əvvəlindəki "a" səsi düşmüşdür.
İlisu dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu
İlisu dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu — Azərbaycanda qoruq
Qax rayonunun İlisu, Sarıbaş, Ağçay və Qaxbaş kəndləri ərazisini əhatə edir.
Mədəniyyət
Mədəniyyət — insanın və cəmiyyətin inkişafının müasir səviyyəsi, insanın yaratdığı və nəsildən-nəsilə ötürdüyü maddi və mənəvi dəyərlər.
"Mədəniyyət" anlayışının latın dilindən tərcüməsi "julture" — "becərmək", "bəsləmək", "yaxşılaşdırmaq" deməkdir. Bu sözün ilkin mənası — torpağın becərilməsi, əkinçilik, torpağın işlənilməsi idi. Tədricən insanların fəaliyyət dairəsi genişləndi və "mədəniyyət" sözü daha geniş bir məna daşımağa başladı: maarifçilik, savad, tərbiyə.
Mədəniyyət sözü, həmçinin, ərəbcə "Mədinə" sözündədir və mənası "şəhərsalma" anlamına gəlir.
Məşhur rus dilşünası Vladimir Dal özünün "İzahatlı lüğət"ində yazır: "Mədəniyyət — işlədilmə, becərmə, üzərində çalışmadır, bu əqli və əxlaqi savaddır".
Mədəniyyət fenomenini təhlil edən F.Hegel ona "insan tərəfindən yaradılmış ikinci təbiə" adını vermişdir. Mədəniyyət — təbiət tərəfindən bizə bəxş edilmiş sərvətdir, insanlar tərəfindən yaradılmış və toplanılmış maddi və mədəni dəyərləri, bizi əhatə edən təbiəti qiymətləndirmək üçün bizə verilmiş şansdır.
Mədəniyyət — hər bir insanın az və ya çox dərəcədə əldə etdiyi bilik və vərdişlər, ictimai və istehsalat həyatı, savad və tərbiyə, yaradıcılıq və mənəvi-əxlaqi fəallıqdır. Eyni zamanda, buraya insan tərəfindən yaradılmış sərvətlər (o cümlədən maddi sərvətlər) də daxildir.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi — mədəniyyət, incəsənət, tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması, nəşriyyat və kinematoqrafiya sahələrində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı.
== Haqqında ==
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 30 yanvar 2006-cı il tarixli, 359 nömrəli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyi ləğv edilmiş, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi əsasında Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 aprel 2006-cı il tarixli 393 nömrəli Fərmanı ilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi haqqında əsasnamə təsdiq edilmişdir. 20 aprel 2018-ci ildə Mədəniyyət və turizm sahəsində dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamına əsasən, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ləğv edilmiş və onun əsasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikası Dövlət Turizm Agentliyi yaradılmışdır.
== Tabeliyindəki qurumlar ==
Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti
28 teatr
6308 tarix və mədəniyyət abidəsi
1 sirk
12 konsert müəssisəsi
3985 kitabxana
2708 klub
189 dövlət muzeyi (filiallarla birlikdə)
234 uşaq musiqi, incəsənət və rəssamlıq məktəbi
33 rəsm qalereyası və sərgi salonu
21 dövlət qoruğu
60 mədəniyyət və istirahət parkı
1 zoopark
Mədəniyyətşünaslıq üzrə Elmi-Metodiki Mərkəz
4 asudə vaxt Mərkəzi
6 təsərrüfat təşkilatı,
"Azərbaycanfilm" də daxil olmaqla 7 film istehsalı studiya
134 şəhər və rayon kinoteatrı
Dövlət Film Fondu (Naxçıvan filialı ilə birlikdə)
Respublika Kitabxana Kollektoru
bir qəzet ("Mədəniyyət")
iki jurnal ("Mədəni-maarif" və "Pəncərə") redaksiyası
Bakı Xoreoqrafiya Məktəbi
Mədəniyyət İşçilərinin İxtisasartırma Mərkəzi
Milli Kulinariya Mərkəzi
62 şəhər və rayon mədəniyyət və turizm şöbəsi
Naxçıvan MR Mədəniyyət Nazirliyi
Şəki Atçılıq Mərkəzi
Lənkəran Uşaq düşərgəsi .
Azərbaycan Film Komissiyası
== Fəaliyyəti ==
müvafiq sahədə vahid dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak etmək və bu siyasətin həyata keçirilməsini təmin etmək;
müvafiq sahədə normayaratma fəaliyyətini həyata keçirmək;
müvafiq sahədə dövlət tənzimləməsini, dövlət nəzarətini və əlaqələndirməni həyata keçirmək;
strukturuna daxil olan Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti vasitəsilə mədəni irsin qorunmasına, "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq və "Qala" Dövlət Tarix-Etnoqrafiya qoruqlarının əraziləri istisna olmaqla, dövlət mühafizəsində olan daşınmaz tarix və mədəniyyət obyektlərinin (abidələrinin) bərpasına, rekonstruksiyasına, konservasiyasına, yenidən qurulmasına, texniki təchizat vasitələrinin yeniləşdirilməsinə, cari və əsaslı təmir-bərpa işlərinin layihələndirilməsinə dövlət nəzarətini həyata keçirmək;
müvafiq sahənin inkişafı üçün tədbirlər görmək.
== Beynəlxalq əlaqələri ==
Nazirliyin dövlətlərarası müqavilələrə uyğun olaraq Avropa, Asiya və İslam ölkələri, ABŞ və Latın Amerikası ilə beynəlxalq mədəniyyət proqramlarını həyata keçirir.
Nazirlik çoxtərəfli əməkdaşlıq çərçivəsində BMT, MDB, GUAM, Qaradəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa İttifaqı, İslam Konfransı Təşkilatı, YUNESKO, Dünya Turizm Təşkilatı, TÜRKSOY, İSESKO və digər beynəlxalq qurumlar vasitəsi ilə Azərbaycan mədəniyyətini dünyada təbliğ edir, eyni zamanda dünya mədəni sərvətlərinin Azərbaycanda tanıdılması sahəsində əhəmiyyətli proqramlar həyata keçirir.
Mədəniyyət və elm sarayı
Mədəniyyət və elm sarayı (pol. Pałac Kultury i Nauki, PKiN) — Polşanın ən hündür binası. Tikili şəhərin mərkəzində- Parad Meydanında yerləşir, Bu gün saray Avropa Birliyindəki 10 ən yüksək göydələndən biri hesab edilir.
Sovet İttifaqının Polşa xalqına hədiyyə olaraq ("Sovet və Polşa inşaatçıları tərəfindən Sovet pulu ilə inşa edilmiş") "Stalinin göydələnləri" adlanan modelin üzərində qurulmuşdur. Tikili hal-hazırda ofis binası və sərgi mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir, bir sıra şirkətlərin və dövlət qurumlarının qərargahıdır.
Bundan əlavə, muzeylər, kinoteatrlar, teatrlar, restoranlar, kitab mağazaları, tədqiqat institutları, hovuzlar və sərgi yerləri mövcuddur.
== Tikilişi ==
2 may 1952-ci il tarixdən 22 iyul 1955-ci ilədək 3500 sovet işçisinin qüvvələri tərəfindən inşa edilmişdir. Tikinti zamanı 16 nəfər bədbəxt hadisələr nəticəsində vəfat etmişdir.
Bina əvvəlcə "IV Stalin adına Mədəniyyət və Elm Sarayı" adlanırdı. Layihənin hazırlayan sovet memarı Lev Rudnev idi.
İnqilab və Mədəniyyət jurnalı
Azərbaycan — Azərbaycanda nəşr olunan ədəbiyyat jurnalı.
== Haqqında ==
"Azərbaycan" jurnalının ilk nömrəsi 1923-cü il yanvar ayının 28-də işıq üzü görüb. O vaxt jurnal "İnqilab və mədəniyyət" adı altında nəşr edilib. Əsas məqsədi Azərbaycan ədəbiyyatının, nəzəri ədəbiyyatşünaslığın, ictimai və elmi fikrin, bütövlükdə mədəniyyətin mənzərəsini əks etdirmək, çağdaş dünya ədəbiyyatı və mədəniyyətində gedən proseslərin, mövcud cərəyan və təmayüllərin milli düşüncədə təzahürünü, eyni zamanda qloballaşma şəraitində ədəbiyyat və mədəniyyətimizin milli istiqamətlərinin qorunmasını təmin etməkdir.24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə jurnalın dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır.
27 yanvar 2003-cü ildə Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə jurnalın əməkdaşları Azərbaycan Respublikasının fəxri adları ilə təltif olunmuşlar.
== Jurnalın şöbələri ==
Poeziya, nəsr, tənqid və ədəbiyyatşünaslıq, publisistika.
== Müxtəlif illərdə jurnal aşağıdakı adlarla çıxıb ==
"Maarif və mədəniyyət — 1923–1927-ci illərdə
"İnqilab və mədəniyyət" — 1928–1936-cı illərdə
"Revolyusiya və kultura" — 1936–1941-ci illərdə
"Vətən uğrunda" — 1941–1946-cı illərdə
"İnqilab və mədəniyyət" — 1946–1952-ci illərdə
"Azərbaycan" — 1953-cü ildən bu günə kimi
== Baş redaktorları ==
Tağı Şahbazi Simurq — 1923
Cəlil Məmmədzadə — 1924–1926
Ruhulla Axundov — 1927–1928
Mustafa Quliyev — 1929–1932
Museyib Şahbazov — 1932–1933
Hacıbaba Nəzərli — 1934
Məmməd Kazım Ələkbərli — 1934–1936
Mirzə İbrahimov — 1938–1941
Məmməd Arif — 1942–1945
Mehdi Hüseyn — 1946–1950; 1954
Əbülhəsən — 1952–1953
Əli Vəliyev — 1954; 1958–1959
Əhməd Cəmil — 1959–1960
Qılman Musayev — 1963–1966
Cəlal Məmmədov — 1966–1975
İsmayıl Şıxlı — 1976–1978
Əkrəm Əylisli — 1978–1983
Cabir Novruz — 1984–1987
Yusif Səmədoğlu — 1987–1997
İntiqam Qasımzadə — 1997 -dən bu günə kimi.
Tarix
Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir.Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur.
Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.
=== Tarix fəlsəfəsi ===
Tarix- özü bir fəlsəfədir.
Tarix və onun problemləri
Tarix və onun problemləri — Azərbaycanda nəşr olunan nəzəri, elmi, metodik jurnal.
== Haqqında ==
Nəzəri, elmi, metodik jurnal olan "Tarix və onun problemləri" 1997-ci ilin yayından tarix elmləri doktoru, professor Əsməd Muxtarovanın baş redaktorluğu ilə nəşr olunur. "Tarix və onun problemləri" jurnalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası (AAK) tərəfindən dissertasiyaların əsas nəticələrinin və elmi məqalələrin dərc olunması tövsiyə edilən dövri elmi nəşrlərin siyahısına daxil edilib.
Ağdam abidələri
=== Ağdamın yaşayış əraziləri üzrə abidələri ===
Çıraqtəpə yaşayış yeri – tunc dövrü (Ağdam şəhəri)
Qarahacı yaşayış yeri – ilk tunc dövrü (Ağdam-Xankəndi yolunun sağ tərəfində)
Qarahacılı nekropolu – tunc dövrü (Ağdam şəhəri)
Vəlixanpətə yaşayış yeri – eneolit dövrü (Ağdam-Ağcabədi şosesinin 1,5 km-də)
Kurqan – tunc dövrü (Üzümçülük sovxozu)
İlanlıtəpə yaşayış yeri – eneolit – dəmir dövrü (Baş Qərvənd kəndi)
Dəyirmantəpə kurqanı – tunc və dəmir dövrü (Orta Qərvənd və Mirəşəlli kəndlərinin arasında)
Yaşayış yeri – qədim dövr (Qərvənd kəndi)
Şomullutəpə yaşayış yeri – eneolit dövrü (Miəşrəfli kəndindən 1 km şimal-şərqdə)
Bənövşələr təpəsi yaşayış yeri – eneolit dövrü (Mirəşəlli və Armudlu kəndlərinin arasında)
Gültəpə yaşayış yeri – eneolit dövrü (Mirəşəlli kəndindən 300 m. şimal–şərqdə)
Yaşayış yeri- e.ə. II-I minilliklər (Armudlu kəndi)
Rəsultəpə yaşayış yeri – orta tunc dövrü, orta əsrlər (Armudlu kəndinin şimal qərbində)
Rəsultəpə kurqanları tunc dövrü (Armudlu kəndi, Rəsultəpə yaşayış yerinin 30–40 m. şimalında)
İsmayılbəy təpəsi yaşayış yeri – eneolit dövrü (Armudlu kəndi)
Kəbləhüseyn yaşayış yeri – eneolit dövrü (Kəbləhüseyn kəndi)
Namazəli təpəsi yaşayış yeri – eneolit dövrü (Kəbləhüseyn kəndindən 500 m. şərqdə)
Boyəhmədli kəndi kurqanları (80-a qədər)- ilk tunc dövrü (Boyəhmədli, Qızıllı Gəngərli və Salahlı Gəngərli kəndlərinin arasında)
Gavurqala yaşayış yeri – ilk orta əsrlər (Boyəhmədli kəndinin cənubunda)
Daş qutusu nekropolu – ilk orta əsrlər (Boyəhmədli kəndinin cənubunda)
Papravənd-Boyəhmədli kurqanları (Möhülü təpələri, Əli kişi təpəsi, Molla Mustafa oğlu təpəsi, həmşəri təpəsi və.s)- tunc-dəmir dövrü- (Boyəhmədli kəndinin şimal-şərqində)
Qarapirim təpələri – tunc və ilk dəmir dövrü (Qarapirim kəndinin qərbində)
Güllütəpə – I yaşayış yeri – III-XIII əsrlər (Papravənd kəndi)
Güllütəpə – II yaşayış yeri – son tunc dövrü, ilk orta əsrlər (Papravənd kəndinin cənub-şərqində)
Misir qışlağı yaşayış yeri – son tunc, ilk dəmir dövrü (Papravənd kəndindən 250 m. şərqdə)
Kurqanlar – son tunc, ilk dəmir dövrü (Papravənd kəndindən 1 km. şərqdə)
Qala qalıqları – orta əsrlər (Tarpaut kəndi)
Nekropol – orta əsrlər (Kənçərli kəndi)
Şomullutəpə yaşayış yeri – e.ə.V-II minilliklər (Quzanlı kəndi)
Gülməmməd təpəsi yaşayış yeri- eneolit dövrü (Quzanlı kəndindən 2 km. cənub-şərqdə)
Çaqqalı təpənin yaşayış yeri – eneloit dövrü (Quzanlı kəndindən şimal-şərqdə)
Əjdahatəpə yaşayış yeri – eneloit dövrü (Quzanlı kəndindən 2,5 km. şərqdə)
Yaşayış yeri – e.ə.V-II minilliklər (Zəngişalı kəndi)
Yaşayış yeri – e.ə.V-II minilliklər ( Mərzili kəndi)
Nekropol – qədim dövr (Seyidli kəndi)
Yaşayış yeri – antik dövrü (Əlimədətli kəndi)
Yaşayış yeri – antik dövrü (Göytəpə kəndi)
Göytəpə yaşayış yeri – tunc dövrü (Göytəpə kəndinin qərbində)
Göytəpə kurqanları – tunc dövrü (Göytəpə kəndinin qərbində)
Şümürlütəpə kurqanı – tunc dövrü (Əfətli kəndi)
Balatəpə kurqanı – tunc dövrü (Əfətli kəndi)
Yaşayış yeri – qədim dövr (Sarıhacılı kəndi)
Çinartəpə yaşayış yeri – e.ə.V-II minilliklər (Sarıhacılı kəndindən 3 km. cənub-şərqdə)
Sarıhacılı yaşayış yeri və nekropol – eneloit, tunc dövrü (Sarıhacılı kəndindən 2 km.
Bakı abidələri
Bakı abidələri — Bakı öz tarixinə görə qədim şəhər olduğundan, burada müxtəlif dövrlərə aid çoxlu sayda tarixi və memarlıq abidələri vardır.
== Azərbaycan memarlıq tarixi ==
Bəşər sivilizasiyasının ilkin meydana gəlmiş ərazilərindən biri də Azərbaycandır. İlk növbədə buna səbəb insanların yaşaması üçün mülayim və münasib təbii şərait olmuşdur. Ərazidə aparılmış arxeoloji qazıntıların nəticələri göstərmişdir ki, Azərbaycanda yaşamış qədim insanlar tarix boyu şərəfli yaradıcılıq yolu keçərək çoxsaylı mədəniyyət əsərləri yaratmışlar və onlardan biri də memarlıqdır. Memarlıq tarixi — insanlıq tarixidir . Bu tarixin başlanğıcı ibtidai insanların yaşadığı təbii mağaralardan başlayır. Azərbaycan ərazisində belə mağaraların sayı olduqca çoxdur. Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində, Talış dağlarında, Naxçıvanda, Zəngilan, Kəlbəcər, Gədəbəy, Xanlar, Şamaxı və nəhayət Füzuli rayonu ərazisində aşkar edilmiş Azıx mağarası buna misal ola bilər. Belə mağaralarda aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, burada yaşamış ibtidai insanlar 1,5 milyon il öncə, yaşayışlarını mağaralardakı şəraitə uyğunlaşdırmaq məcburiyyətində qalsalar da sonralar şüurun inkişafı və bəzi əmək və inşaat alətlərinin yaranması ilə əlaqədar olaraq onlar yaşadıqları təbii mağaraları öz yaşayış tərzlərinə uyğunlaşdırmağa çalışmışlar.Tarixən formalaşan Azərbaycan şəhərlərinin və bütöv şəhərsalma sistemlərinin qorunması problemləri ilə bağlı müxtəlif qərar və tədbirlər həyata keçirilmişdir. Şəki (1968), Bakının İçərişəhər hissəsi, Şuşa və Ordubad (hər üçü 1977 ildə) şəhərləri, Lahıc qəs.
Elegeş abidələri
Elegeş abidələri və ya Elegeş abidəsi – 650-ci illərdə yaradılmış və Elegeşt çayı vadisində yerləşən Göytürk abidəsidir. Orxon abidələrindən təxminən 100-150 il əvvəl yazılmışdırlar.
== Abidə ==
İlk yayımlarda "Elegeş abidəsi " olaraq anılan bu abidə 1888-ci ildə Elegeşt çayı vadisində, çayın sol sahilində tapılmışdır. Abidə 1891-ci ildə Klements tərəfindən incələnmiş və kopyalanmışdır. 1892-ci ildə də Oşurkov abidənin eştampajını çıxarıb Vasili Radlova vermişdir. Elegeşt abidəsi 1915-ci ildə Adriyanov tərəfindən Minusinsk muzeyinə gətirilmiş və 19 nömrə ilə qeydiyyata alınmışdır.
== Abidənin ölçüləri ==
Abidə qatı boz rəngdə, 320 x 66 x 20 sm ölçüsündə, üst qismi dar, aşağıya doğru genişləyən qum daşından ibarətdir. Daşın üzərində yuxarıdan aşağıya doğru yarıqlar və çatlar vardır. Abidədə uzunlamasına yazılmış 12 sətir vardır. Abidənin alt qismində ilk yayımlarda müəyyən olmayan damğa vardır.
Gədəbəy abidələri
== Tədqiqi ==
Kiçik Qaramurad ətrafında qeydə alınmış mağara və Qalakənd kəndindən tapılmış materiallara görə Gədəbəyin tarixi daş dövrünə (mezolitə) gedib çıxır. Buradakı arxeoloji abidələr tunc və ilk dəmir dövrünə aid qəbirlərlə, daş qutu qəbirlərlə, kurqanlarla, qədim qalaçalarla, ibadətgahlarla izlənilir.
Gədəbəy abidələrinin zənginliyi XIX əsrdən dünya alimlərinin diqqətini cəlb edib. Simensin misəritmə zavodunun tikintisi ilə əlaqədar görülən torpaq işləri zamanı ərazidə tapılan maddi-mədəniyyət nümunələri zavodun əməkdaşı V.Belkin diqqətini çəkir. 1888-1890-cı illərdə o Gədəbəydə və ətraf kəndlərdə 300-dən çox daş qutu qəbir abidəsi qazır. V.Belk tədqiq etdiyi qəbirlərdən əldə etdiyi yüzlərlə nümunələri Almaniyaya R.Virxova göndərir. Bu materiallar əsasında R.Virxov özünün "Qafqazın mədəni-tarixi əhəmiyyəti" adlı monoqrafiyasını yazır və Gədəbəyin zəngin arxeoloji materialları əsasında Berlində, o vaxtlar dünyada analoqu olmayan muzey yaradır. 1896-cı ildə Moskva arxeoloji cəmiyyətinin üzvü A.A.İvanovski Gədəbəydə yenidən arxeoloji qazıntı işləri aparır və 72 ədəd daş qutu qəbir qazır.
26 illik fasilədən sonra 2005-ci ildən rayonun arxeoloji abidələri yenidən öyrənilməyə başlandı. 2005-2006-cı illərdə kəşfiyyat xarakterli qazıntı işləri aparmaq üçün bölgədə kiçik dəstədən ibarət ekspedisiya fəaliyyət göstərib, rayonun arxeoloji abidələrlə zəngin olan Daryurd kəndində tədqiqat işləri aparılıb.
Kəlbəcər abidələri
== Tarixi abidələr ==
Qayaüstü təsvirlər və arxeoloji qazıntılar
Dəniz səviyyəsindən iki-üç min metr yüksəklikdə yerləşən Zalxa və Pəriçınqılı Qara göllərin sahillərində, Dəlidağın ətəklərində, Ayıçınqılında, Pəriçınqılında və başqa ərazilərdə yerləşən çınqıllıqlarda daşların, qayaların üzərində ulu babalarımız tərəfindən çəkilən rəsm əsərləri geniş yayılmışdır.
Bu yerlərin qədim sakinləri ibtidai daş alətlərindən istifadə etməklə möhkəm qayalar üzərində məişət və təsərrüfat səhnələrini, müxtəlif vəhşi heyvanları təsvir edən gözəl rəsmlər çəkə bilmişlər. Bu rəsmlərin müəyyən bir qismi qədim əkinçilik məşğuliyyətini əks etdirir. Ayrı-ayrı daşlar üzərində öküzlərə qoşulmuş ibtidai xışla yerin şumlanması, taxılın biçilməsi və döyülməsi kimi səhnələr, çiynində toxa tutmuş adam təsviri və s. verilmişdir. Bəzi daşlar üzərində ən qədim nəqliyyat vasitələrini göstərən ikitəkərli arabalar təsvir edilmişdir.
Qədim ovçuluğa aid səhnələri təsvir edən çox sayda əsərlər də tapılmışdır. Yeni tapılan qayaüstü təsvirlərdə ulu babalarımızın dini təsəvvür, mərasim və etiqadlarına aid maraqlı səhnələr də var. Bunlara əyani misal ayrı-ayrı daşlar üzərindəki kütləvi rəqs səhnələri, rəmzi öküz təsvirləri, mücərrəd işarələrdir.
== Elmi tədqiqatlar ==
Azərbaycanın məşhur arxeoloq-alimi, Bakı Dövlət Universitetinin Arxeologiya və etnoqrafiya kafedrasının müdiri, tarix elmlər doktoru, professor Qüdrət İsmayılzadə 1976-cı ildə tədqiqatlar zamanı ilk dəfə olaraq Azərbaycanın belə yüksək dağlıq zonasında eramızdan əvvəl III minilliyə aid qədim yaşayış yerinin qalıqlarını aşkar etmişdir.
Laçın abidələri
=== Memarlıq abidələri ===
Rayonun ərazisində 300-ə yaxın tarixi, mədəniyyət və memarlıq abidələri, onlarla kurqan, qala tipli arxeologiya baxımından faydalı olan abidələr, çoxlu sayda qəbirüstü abidələr, stellalar, at, qoç fiqurları, süjetli daşlar, eləcə də bu ərazi çoxlu təbii sərvətləri, qiymətli minelar suları ilə zəngindir.
Bu ərazidə olan abidələrin əksəriyyəti Qafqaz Albaniyası dövrünün yadigarlarıdır. Alimlərimizin verdiyi məlumata əsasən bu ərazidə olan Qafqaz Albaniyası dövrü abidələrinin bir çoxu bizim eranın xristianlıqdan əvvəlki dövrünə aiddir.
Bu yerlərin mürəkkəb relyefi, sərt iqlimi bir çox çay keçidlərində, yolların keçilməz hissələrində körpülərin inşasına səbəb olmuşdur. Onlar əsasən bir tağlı və yaxud iki tağlı körpülərdir.
Laçın rayonunun Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalı zamanı rayonda mövcud olan əksər tarixi, mədəni və dini abidələr dağıdılmışdır. Rayonun ərazisində aşağıda adları çəkilən abidələr rayon ərazisində olan abidələrin yalnız 70%-ə qədərini təşkil edir.
Abdallar (Bəylik) kənd ərazisində: Həkəri çayı üzərində körpü XVIII əsr, daş qutu-dəmir dövrü, qəbiristanlıq.
Zabux kəndi ərazisində: Sümüklü qəbiristanlığı, XVI əsrə aid Xallanlı qəbiristanlığı.
Malıbəy kəndi ərazisində: qədim qəbiristanlıq.
Lənkəran abidələri
== Bala-Şürük məscidi ==
Lənkəran rayonu Bala-Şürük kəndində yerləşən bu abidə XIX əsrdə tikilmişdir. Məscid yerli ağsaqqalların təşəbbüsü ilə Yuxarı Nüvədili zadəgan və mesenat Hacı Hacıbala tərəfindən verilən vəsait hesabına tikilmişdir. Sonralar Hacı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Abidənin uzunluğu 14 m, eni 6 m, hündürlüyü 6 m, divarın qalınlığı 90 sm. Tədqiqatçı — tarixçi Aqşin Əliyev özünün Cənub bölgəsinin abidələr ensiklopediyası kitabında geniş məlumat vermişdir.
Abidə dövlət qeydiyyatına alınıb, mühafizə olunur.
== Seyid Xəlifə türbəsi ==
Ərəb xilafəti dövründə xəlifələrin təqibinə məruz qalmış bir sıra adamlar, alimlər və seyidlər müxtəlif yerlərdə sığınacaq tapmışlar. Onların bir qismi də Azərbaycana pənah gətirmiş, o cümlədən, Lənkəranın ərazisində də məskunlaşmışdır. Bu yerlərdən biri də Lənkəran rayonu ərazisində olan qədim kəndlərdən biri Cil kəndidir. El arasında Se Xəlifə, yəni üç xəlifə və ya Seyid Xəlifə ziyarətgahı da bura pənah gətirən şəxslərin məzarlarıdır.
Nüydü abidələri
Nüydü abidələri — Ağsu rayonunun Nüydü kəndinin cənub-qərbində Nüydü düzündə aşkar edilmiş e.ə, 3—1 əsrləra aid arxeoloji kompleks.
Yaşayış yeri və qəbiristandan ibarətdir (sahəsi təqribən 10—12 ha-dır). Axtarışlar zamanı (1961, 1965) yaşayış yerindən çoxlu əmək aləti (dən daşları, kirkirələr, dəmir çin, təsərrüfat küpləri və s.), habelə çay daşından ev bünövrəsi, müxtəlif məişət avadanlığı və s., qəbiristandan isə saxsı qablar, bəzək şeyləri, müxtəlif silahlar (dəmir nizə, tuvc dəbilqə), ostoloji qalıqlar və s. aşkar edilmişdir. 1972—1973 və 1975-ci illərdə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı isə (mədəni təbəqənin qalınlıqı təqribən 1,5 m) bina qalıqları, təsərrüfat quyusu, küplər, dəndaşı, daş toxa, çaxmaqdaşı və dəvəközüdəv alət qırıqları tapılmışdır.
Bir neçə küp qəbir istisna olmaqla, qəbiristan əsasən torpaq qəbirlərdən (təqribən 50 qəbir tədqiq edilmişdir) ibarətdir. Buradan çoxlu keramika, dəmir nizə, çapacaq, oraq, bıçaq, tuvc bilərzik, üzük, sırğa, sancaq, şüşə muncuqlar və s. aşkar edilmişdir. Üzəri bəzədilmiş müxtəlif çeşidli qırmızı və qara rəngli zərif saxsı məmulatı dulus küpəsində bişirilmişdir. Qazıntılar nətiçəsində gümüş pul dəfinəsi - Nüydü dəfinəsi və ayrı-ayrı sikkə nümunələri də aşkar edilmişdir.
Orxon abidələri
Orxon-Yenisey abidələri — Orxon-Yenisey abidələrini isveç zabiti Filip Stralenberqin tapıntılardan sonra bu yazılarla tədqiqatçılar daha çox maraqlanmağa başladılar.Türk xalqlarına məxsus üzərində qədim türk yazıları olan abidədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Ələddin Ata Məlikin "Cüveyni-tarixi-cahangüşə" əsərində çəkilir. Orxon çayı sahilində tapıldığına görə bu cür adlandırılıb və qədim türk tayfaları tərəfindən düzəldilmişdir. Orxon abidələri qədim türk dilini öyrənmək baxımından olduqca vacibdir. Orxon abidələrinə Ongin, Gül-Tigin, Bilgə xaqan, Tonyukuk, Kuli-Çor, Moyun-Çor, İşe-Ashet, Hoytu-Təmir və Suci abidələri daxildir.Abidəni tərcümə edən danimarkalı alim Vilhelm Tomsendir
== Abidənin aşkar olunması ==
Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. O, 13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.
Türkcənin bilinən yazılı ilk nümunələri VIII əsrin əvvəllərinə aid olan və Orxon vadisində olan, buna görə də Orxon abidələri və ya Orxon-Yenisey Abidələri olaraq adlandırılan kitabələrdir. Bu kitabələr Türkcənin, tarixi müddətdəki qrammatik quruluşu və bu quruluşun dəyişməsiylə əlaqədar məlumatlar verdiyi kimi, türklərin dövlət anlayışı ilə rəhbərliyi, türklərin mədəni elementləri, türklərin qonşuları ilə soydaşlarıyla olan əlaqələri və ictimai həyatıyla və s. əlaqədar əhəmiyyətli məlumatlardan ibarətdir.
Qubadlı abidələri
Qubadlı abidələrinin siyahısı — Qubadlı rayonundakı abidələrin siyahısı
== Tarixi-dini abidələri ==
Mağara məbədi — IV əsr (Gavur dərəsi) (İNV № 1456)
Mağara məbədi — (Əliquluuşağı) (İNV № 1155)
Alban kilsələri və abidələri – Yuxarı Cibikli kəndi
Məbəd — XI əsr (Məzrə kəndi) (İNV № 4715)
1 nömrəli türbə — XIV əsr (Dəmirçilər kəndi)
2 nömrəli türbə — XIV əsr (Dəmirçilər kəndi)
Cavanşir türbəsi — XIV əsr (Yazı düzü)
Məscid — XV–XVI əsrlər (Xələc kəndi) (İNV № 4714)
Gürcülü türbəsi — XVII əsr (Gürcülü kəndi)
Məscid — XVIII əsr (Mollalı kəndi) (İNV № 4711)
Məscid — XVIII əsr (Mirlər kəndi) (İNV № 4712)
Məscid — XVIII əsr (Məmər kəndi) (İNV № 4713)
Məscid — XVIII əsr (Yusifbəyli kəndi) (İNV № 4709)
Məscid — XIX əsr (Dəmirçilər kəndi) (İNV № 4703)
Məscid — XIX əsr (Dondarlı kəndi) (İNV № 4704)
Məscid — XIX əsr (Mahrızlı kəndi)(İNV № 4716)
== Ziyarətgahları ==
Ocaq dərəsindəki "Cicimli ocağı" - XII/XIII əsrlər ( Balahəsənli kəndi)
Qəbristanlıq — XIV əsr (Qayalı kəndi) , Yazı düzü ərazisində (İNV№ 1454)
Qədim Haramı qəbiristanlığı (XIX əsr) – Əliquluuşağı kəndi
Türbə (1 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi (İNV № 308)
Türbə (2 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi (İNV № 309)
Cavanşir türbəsi (XIV əsr) – Yazı düzü (İNV № 4706)
Türbə — XVIII əsr (Xocamusaxlı kəndi) (İNV № 4708)
Türbə — XVIII əsr (Boyunəgər kəndi) (İNV № 4710)
Türbə (XVII əsr) – Dəmirçilər kəndi
Türbə (XVII əsr) – Gürcülü kəndi (İNV № 307)
İmamzadə — Cılfır kəndi
Mir Sədi ağa ocağı – Mirlər kəndi
Ağ hasar piri – Mirlər kəndi
Mirmehdi ağa piri – Dondarlı kəndi
Armudlu piri – Armudlu kəndi
Səfərə baba piri – Saray kəndi
Qarakaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda
Ağkaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda
Ağa Kərim Yalı piri – rayon mərkəzindən 15 km aralı
Salahlı piri – Mərdanlı kəndi
İmamzadə — Novlu kəndi
Umoy Kaha piri – Qaracallı kəndi
Mədət bulağı (XIX əsr) – Mahmudlu kəndi (İNV № 4702)
== Tarixi memarlıq abidələri ==
Sığınacaq — IV əsr (Balahəsənli kəndi) — Zəngəzur ərazisində ən qədim yaşayış yeridir. Xatırladaq ki, Daranlar deyilən ərazidə yerləşir.(İNV № 1451)
Sığınacaq — IV əsr (Əliquluuşağı) (İNV № 1449)
Sığınacaq — IV əsr (Zor kəndi) (İNV № 1452)
Göy qala — V əsr (Əliquluuşağı) (İNV № 305)
'Qalalı' qalası — (Əliquluuşağı) (İNV № 4698)
'Qalalı' qalası (yeraltı keçidlə) — V əsr (Muradxanlı kəndi) (İNV №4699)
Qız qalası – Əliquluuşağı kəndi (İNV № 305)
Qalaça — son tunc və ilk dəmir dövrü (Əliquluuşağı) (İNV №1448)
Körpü — XIX əsr (Mahmudlu kəndi) (İNV № 4717)
Qara qaya sığınacağı — (Mahmudlu kəndi) (İNV № 1453)
Daş sandıq — XV əsr (Məmər kəndi) (İNV № 6170)
Qədim daş qoç fiquru (XVI əsr) –Mahmudlu kəndi (İNV № 6169)
Oğlan-Qız abidəsi – Dəmirçilər kəndi
Koroğlu qalaçası — son tunc və ilk dəmir dövrü (Əliquluuşağı) (İNV № 1447)
Daş qoyun fiquru — XV əsr (Mahmudlu kəndi)
Qalaçid qalası — XIV əsr (Xocamusaxlı kəndi) (İNV № 4707)
Hacıbədəl körpüsü — XVIII əsr (Dondarlı kəndi)
Bulaq — XIX əsr (Əliquluuşağı)
Bulaq — (Əliquluuşağı)
Şirin bulaq — XVIII əsr (Məmər kəndi)
Bulaq — XIX əsr (Dəmirçilər kəndi)
Mədət bulağı — XIX əsr (Mahmudlu kəndi)
Xırman yeri yaşayış yeri — son tunc və ilk dəmir dövrü (Qubadlı qəsəbəsi)
Mal təpəsi — son tunc və ilk dəmir dövrü (Muradxanlı kəndi)
Laləzar körpüsü — 1867-ci il (Əliquluuşağı)
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
"Qubadlı: Tarixi abidələri və maddi-mədəniyyət nümunələri". ngoccupiedculture.az. 2021-06-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 iyun 2021.
""Qubadlı ən qədim tarixi abidələri olan rayonumuzdu"". teleqraf.com. İstifadə tarixi: 11 iyun 2021.
"Qubadlı rayonunun mədəniyyət abidələri". www.qubadli-ih.gov.az.
Talas abidələri
Talas abidələri - Qədim türklərə məxsus daş-yazı abidələridir. Talas çayı sahilində yerləşdiyinə görə bu cür adlandırılıb. 1896-cı ildə Övliya-ata (Talas)qəza rəisi V.A.Kallur həmin şəhər haqqında tədqiqat əsəri nəşr etdirir. Bu əsərdə o Akçı kəndinin Şərqində 8 km aralı Ayırtan-oy deyilən yerdə Orxon-Yenisey əlifbası ilə yazılmış bir daşın olduğunu göstərir. Bundan sonra daha bir neçə abidə tapılır. Abidələrin tapılmasında V.A.Kallurdan başqa fin arxeoloqları Q.Heykel, K.Münik və O.Donnerin də böyük rolu olub. Abidələrin ilk nəşri Q.Heykelə məxsusdur. Lakin Q.Heykeldən başqa V.V.Radlov, P.M.Melioranski, Y.Nemet, H.N.Orkun, S.Y.Malov və İ.A.Batmanov da abidələri tədqiq etmişlər. 1932–1933-cü illərdə hələlik yeganə olan Talas Çubuğunun tapılması, oxunması və nəşrində M.Y.Masson və S.Y.Malovun xidmətləri olub. Sonralar bu abidəni H.N.Orkun, C.Cumaqulov (S.Y.Malovun tərcüməsində) da nəşr etmişdir.